Het gif van de leider – een reflectie op toxisch leiderschap en haar antigif

Enkele jaren geleden kreeg ik volgende vraag. In een bedrijf met twee afdelingen was er één leider die nogal ‘dictatoriaal’ (dixit de vraagsteller) was en een andere werkte sterk op zelfsturing. “Hoe zorgen we dat die dictator ook naar zelfsturing evolueert?”, vroeg men mij. “Waarom wil je die eerste leider eigenlijk veranderen?”, vroeg ik. “Omdat zelfsturing toch is zoals het hoort”, was het antwoord.

Bij doorvragen bleken beide afdelingen even performant, haalden ze vergelijkbare resultaten, en ook op vlak van retentie en ziekteverzuim was er geen verschil. Deze elementen (performantie en rendabiliteit, retentie en ziekteverzuim) zijn de kanaries in de koolmijn als het gaat over het toxisch leiderschap. En wat toxisch is, hangt af van wat een bepaald team, een afdeling, een organisatie nodig heeft. Zowel controlerend als erg los leiderschap kunnen deze elementen negatief beïnvloeden en dus toxisch zijn.

Als antigif voor toxisch leiderschap wordt om de zoveel tijd wel weer een bepaald ‘type’ leider naar voren geschoven: de charismatische leider, de authentieke leider, de autoritaire leider, de kwetsbare leider, de … Er is een oerwoud aan modellen, theorieën en managementboeken die je zeggen hoe je vervolgens dit ‘juiste’ type van leider wordt.

Het najagen van een onrealistische droom kan ertoe leiden dat je een rolletje speelt dat onhoudbaar wordt als de druk op jou verhoogt. Als gevolg hiervan zijn we vaak geneigd om die druk door te schuiven naar de mensen om ons heen, zoals onze organisatie, ons team en individuele medewerkers. Dit leidt tot verminderde prestaties, uitval door ziekte en zelfs de vlucht van werknemers naar andere werkgevers. De kanaries van toxisch leiderschap beginnen te vallen door het streven naar een niet-toxisch leiderschap …

Om toxisch leiderschap te voorkomen, is het belangrijk om uit verschillende types, modellen en theorieën die elementen te halen die jouw persoonlijke leiderschapskwaliteiten versterken en die passen bij wie je bent als mens en leider. Dit stelt je in staat om authentiek te leiden zonder een rolletje te spelen, ongeacht de druk. Door te leiden vanuit jezelf, blijf je als leider gezond en voorkom je in toxisch gedrag te vervallen.

Leiders die als toxisch worden beschouwd, hebben vaak twee blinde vlekken als het gaat om de behoeften van mensen. Deze blinde vlekken hebben betrekking op het begrip van wat mensen motiveert en het belang van helderheid om gezond, gelukkig en productief te zijn.

Kan je je voorstellen dat arbeiders in een distributiebedrijf spontaan rekening houden met de hoeveelheid werk die nog moet worden gedaan voordat ze verlof aanvragen? Of dat buschauffeurs 85% van hun ritten zelf inplannen zonder tussenkomst van een planner? Deze voorbeelden, die ik zelf hoorde, komen van organisaties die (onbewust) de principes van het ABC van motivatie toepassen.

Leiden vanuit het ABC van motivatie, betekent je team vrijheid geven binnen een duidelijk kader (Autonomie), zorgen dat je medewerkers weten dat ze belangrijk zijn voor de organisatie en betrokken laten voelen (verBondenheid), en geloven in hun capaciteiten en hen hier op een positieve manier in uitdagen (Compententie). Zo krijgen de arbeiders in het eerdere voorbeeld inzicht in de cijfers en de impact van hun prestaties op de hele organisatie. Daarnaast hebben ze leidinggevenden die bijspringen tijdens drukke momenten, zelfs in het weekend, en worden ze betrokken bij gesprekken over het verbeteren van processen.

Mensen hebben behoefte aan duidelijkheid over de richting, doelen, rollen en processen van de organisatie. Als leider – en bij uitbreiding als leiderschapsteam – ben je cruciaal voor het creëren van die duidelijkheid. Het is belangrijk om te vermijden dat je in de valkuil stapt van onvoldoende duidelijkheid voor jezelf als leider en de terughoudendheid om dit toe te geven, of om je te laten vangen door onvoldoende communicatie naar anderen in de organisatie. Onduidelijkheid heeft een grote impact op prestaties en welzijn. Gelukkig is het relatief eenvoudig om duidelijkheid te creëren eens je beseft waarover je duidelijkheid te creëren hebt.

Door te leiden vanuit jezelf, inzicht te hebben in motivatie en duidelijkheid te creëren, kan je voorkomen dat jouw leiderschap als toxisch wordt ervaren. Deze elementen maken dan ook standaard onderdeel uit van de coachings- en leiderschapstrajecten van Acerta Consult. Laat ze ook voor jou richtsnoeren zijn voor een gezond leiderschap met positieve invloed op de prestaties en het welzijn van je medewerkers.